2024 YILI RESTORASYON-KONSERVASYON ÇALIŞMALARI

Kuzey Kutsal Agora Kuzeybatı Mozaikli Alan

2018-2019 yılları arasında kazı çalışmaları tamamlanan kuzeybatı mozaikli alanda, 2021-2022 yılları arasında mozaik zemin döşemesinin bulunduğu alanın ziyarete açılması amacıyla Türk Tarih Kurumu projesi kapsamında deprem kırığının iki metre gerisinden başlayıp, kuzey mozaikli alan apsis duvarına kadar olan kısma toplam 216 m2 çelik taşıyıcı üzerine 90 adet 150x160 ölçülerinde camlarla birlikte seyir terası planlandığı gibi projeye uygun biçimde yerine koyulmuştur. Söz konusu alandaki mozaik zemin döşemesinin yatak harcı (bedding) katmanının kısmen mukavemetini kaybettiği tespit edilmiş, tesseralarda dağılma ve kopma eğilimi gözlemlendiği için yatak harcının sağlamlaştırılması işlemleri gerçekleştirilmiştir. A7, B7, C7, D7, E7, F7, G7, H7, I7, J7, J8, K8, L8 panellerdeki çalışmalar sonucu bedding (yatak harcı) katmanındaki harcın bağlayıcı özelliğini kaybederek topraklaştığı tespit edilmiş, buna bağlı bedding katmanından alınan harç örnekleri ile laboratuvarda yapılan analizler sonucu özgün harç ile aynı özellikleri taşıyan onarım harcı hazırlanmıştır. Bahsi geçen panellerde ilk olarak mozaik zemin döşemesinin üzeri temizlenmiştir. Temizlenen tessera yüzeyleri, sağlamlaştırmada kullanılacak olan onarım harcının içerisindeki kireçten etkilenmemesi amacıyla %5-%7 oranında Paraloid B-72 akrilik reçinesi ile kaplanmıştır. Tessera yüzeyleri koruma altına alındıktan sonra çeşitli dişçi aletlerinin yardımıyla, bağlayıcı özelliğini kaybetmiş olan harç kalıntıları tessera aralarından temizlenmiştir. Uygun oranda ve kıvamda hazırlanan kireç esaslı onarım harcı, ıslatılan tesseralar arasına doldurulmuştur. Yüzeyde kalan fazla harç kalıntıları ise ıslak sünger kullanılarak temizlenmiştir. Belirli bir süre sonra tessera aralarındaki harç spatül yardımıyla bastırılarak sıkılaştırılmıştır. Harcın priz almasının ardından spatül ve dişçi aletleri kullanılarak harcın estetik kazıması yapılmış, tessera yüzeylerinde kalan Paraloid B72 akrilik reçinesi aseton ve pamuk ile temizlenmiştir. Önceki yıllarda mozaiklerin sınırlarına yapılmış olan bordür harçlarının genel kontrol ve bakımları yapılmıştır.

Septimius Severus Nymphaeumu (Çeşmesi)

Septimius Severus Nymphaeumu’nun havuz iç duvarlarındaki özgün sıvalar olumsuz hava şartlarından dolayı tahribata uğradığı tespit edilerek, sıvaların bazı kısımlarının bağlayıcılığını yitirdiği belirlenmiş, alan fotoğrafla belgelenerek sıvalar için koruma ve onarım planı hazırlanmıştır. Hazırlanan plana göre sıvaların onarımı tamamlanıp, önüne koruma duvarı yapılması hedeflenmiştir. Söz konusu sıvalardan alınan örnekler ve bu örneklere yapılan analizler sonucu özgün harcın özelliklerini taşıyan onarım harcı hazırlanmıştır. İlk olarak duvardaki sıva kalıntılarının düşme riski bulunmasından dolayı kenarlarına koruma bordürü yapılarak duvara sabitlenmiştir. Mukavemetini kaybederek duvardan düşmüş sıva kalıntıları ise belgelenmiş ve yerleri belirlenerek hazırlanan onarım harcıyla yerlerine oturtulmuştur. Aynı onarım uygulamaları tüm duvarlardaki sıvalara uygulanmış ve sağlamlaştırması tamamlanmıştır. Koruma planı dahilinde onarımı tamamlanmış sıvaların bozulmasını önlemek amacıyla koruma duvarı yapılması planlanmıştır. Bahsi geçen koruma duvarının yapımında, alanın tasnifinden seçilen tuğlalar özgün duvardan 10-15 cm boşluk bırakılarak çamur harcı ile sabitlenmiştir. Koruma duvarı seviyesi yükseldikçe eşzamanlı olarak özgün duvar ile arasına yıkanmış ve elenmiş dere kumu doldurularak alandaki koruma ve onarım çalışmaları tamamlanmıştır.

Efes Portikosu Güney Mekanlar

Efes portikosunda yürütülen kazı çalışmaları sırasında alanın güneyinde “Güney Mekân” olarak adlandırılan mekân ortaya çıkartılmıştır. Mekân 1 ve Mekân 2’de acil müdahale gerektiren koruma ve onarım çalışmaları için alanlar fotoğraf ve tarama yapılarak belgelenmiştir. Mekân 1’de işlik havuzunun iç ve dış duvarlarında bulunan sıva ve fresklerin toprak altındaki şartların olumsuzluğu sebebiyle bozulmalara uğradığı tespit edilerek fresklerin yüzeyleri deiyonize su ve sünger ile temizlenmiş desenler ortaya çıkartılarak belgelenmiştir. Harçlardan alınan örnekler ile laboratuvarda yapılan analizler sonucu özgün harçlarla aynı özelliklere sahip onarım harçları hazırlanmıştır. Fresklerin kenar kısımlarındaki toprak ve mukavemetini kaybetmiş harç kalıntıları dişçi aletleri ile temizlenmiş, temizlenen kenar kısımlarına kireç esaslı onarım harcı ile koruma bordürü çalışması yapılmıştır. Söz konusu harcın priz almasının ardından bastırma ve estetik kazıma işlemleri uygulanmıştır. Havuzun dış duvarlarındaki sıvalar için hazırlanan onarım harcı ile özgün sıva kalıntılarının yere düşmüş olanları yerleri belirlenerek yerine oturtulmuş, duvar üzerinde bulunanlara da koruma bordürü yapılmıştır. Harçların priz almasının ardından bastırma ve kazıma işlemleri yapılarak duvara sabitlenmesi sağlanmıştır. Ayrıca işlik havuzunun duvarlarında bulunan fresk ve sıvaların olumsuz hava şartlarından korunması amacıyla iç ve dış duvarlara alanın tasnifinden seçilen işlevsiz tuğlalar ile elenmiş kazı toprağından elde edilen çamur harcı kullanılarak koruma duvarı yapılmış, koruma duvarının fresk ile temas etmemesi amacıyla özgün duvar ve koruma duvarı arasına jeoteks serilerek ince elenmiş dere kumu doldurulmuştur. İşlik havuzunun kuzey ve batı duvarları üzerine özgün duvarı koruma amacıyla bir sıra capping (şapkalama) yapılarak dış koruma duvarı tamamlanmıştır. Koruma duvarlarının tamamlanmasının ardından işlik havuzunun iç kısmı yıkanmış dere kumu dökülerek üzerine yüksek miktarda su ve nem tutma özelliğine sahip olan puzzolan taneleri havuzun yüksekliğinin yarısına kadar doldurulmuştur. Mekân 1’den Mekân 2’ye geçiş için kullanıldığı düşünülen basamaklarda bulunan opus spicatum zemin döşemesinin korunması amacıyla basamaklara ahşap travers set yapılmıştır. Basamaklardaki zemin döşemelerinin üzerine dere kumu dökülerek onun üzerine de jeoteks serilmiş ardından ahşap travers yükseltisine kadar elenmiş kazı toprağıyla doldurulmuştur. Mekân 2’ye geçiş kısmında kullanılan basamakların eksik olan kısımlarının tamamlanması için ise alanın tasnifinden seçilen uygun traverten taşlar harç kullanılarak yerleştirilmiş ve basamaklarda tamamlama yapılmıştır. Tamamlama yapılan duvarda traverten taşlar harç ile sabitlenirken arada kalan boşluğa traverten taşı, dere taşı ve tuğla parçaları kullanılarak harç ile dolgu yapılmıştır. Opus spicatum döşeme üzerine elenmiş dere kumu dökülmüş ve jeoteks koyularak ahşap traverslerin seviyesine kadar elenmiş kazı toprağı doldurulmuştur.

Laodikeia Kilisesi Konservasyon Uygulamaları

Laodikeia Kilisesi konservasyon çalışmalarında, Kilise’nin Prothesis ve Diokonikon bölümlerinde geçmişte kazı çalışmaları sırasında ortaya çıkan opus sectile zemin döşemesi yatak harcı kalıntılarının olumsuz hava koşulları ve nem sebebiyle tahribata uğradığı ve yatak izlerinin kaybolmaya başladığı tespit edilmiştir. Yatak izleri ve harçların korunması amacıyla bir koruma planı hazırlanmıştır. Ufalanma halinde bozulma tespit edilen özgün yatak harcı kalıntıları üzerine solüsyon hazırlanarak sağlamlaştırma harcı enjekte edilmiştir. Söz konusu yatak harçlarının bozulma tespit edilen bölümlerine lokal olarak; kırmızı tuğla tozu, sarı tuğla tozu, 6002, Primal AC-33 (%10 oranında deiyonize su), hidrolik kireç, kaymak kireç ile hazırlanan solüsyon halindeki “Yatak Sağlamlaştırma Harcı” fırça yardımıyla uygulanmıştır. Kuzey pastaphorion erken evre zemin döşemesinde de sağlamlaştırma amacıyla konsolidasyon işlemi yapılmıştır. Solüsyonun yüzeyde kalan kalıntılar deiyonize su ve sünger yardımıyla silinerek temizlenmiştir. Sağlamlaştırma işleminin ardından 21 gün periyodik nemlendirme işlemi yapılmıştır.

Laboratuvar Çalışmaları

Laodikeia Antik Kenti 2024 yılı kazı çalışmalarında bulunan organik ve inorganik malzemeden yapılmış taşınabilir nitelikteki buluntuların teşhis, belgeleme ve konservasyon çalışmaları Laodikeia Antik Kenti Koruma-Onarım laboratuvarında uzmanlar tarafından gerçekleştirilmiştir. Teşhis ve belgeleme işlemlerinin tamamlanmasının ardından buluntunun yapıldığı malzemenin cinsi ve durumuna göre belirlenen bir metot ile konservasyonu yapılmıştır. Ayrıca arkeolojik alanda yürütülen koruma çalışmalarına ilişkin dokümantasyon işlemleri de koruma onarım laboratuvarınca sürdürülmüştür.

Asopos Köprüsü Restorasyon Çalışmaları

Asopos Köprüsü Laodikeia antik kentinde I. Derece Arkeolojik Sit alanı içinde kalan ve Lambalar Mevkiinde yer alan Asopos Köprüsü vadinin iki yakasını birleştiren ve batıya uzanan antik dönem ana yol güzergahında Asopos (Gümüşçay) nehri üzerine inşa edilmiş önemli bir Roma yapısıdır. Köprü zaman içinde oluşan doğa ve insan tahribatlarına (sel, deprem, tren yolu hattı ve tarımsal faaliyetler) daha fazla maruz kalmaması ve restorasyon projelerinin hazırlanması amacıyla 2020 yılı Eylül ayında 1 ay süren sondaj çalışması yapılmış bu çalışma sonucuna göre köprü ayakları ve ana kemeri oluşturan blokların bir kısmı ile köprünün doğu-batı uzantıları ortaya çıkartılarak belgelenmiş ve buna göre restorasyon projelerinin hazırlanması aşamasına getirilmiştir. Köprünün restorasyon projesi, Aydın Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 29.09.2023 tarih ve 15921 sayılı kararı ile revize projesi onaylanmıştır. Asopos Köprüsü, Karayolları Genel Müdürlüğü, Tarihi Köprüler Dairesi Başkanlığı tarafından ihaleye verilmiş olup kazanan ilgili özel firma tarafından kazı ve restorasyon çalışmaları yapılmaktadır. Kazı ve restorasyon çalışması Karayolları 2. Bölge Müdürlüğü, Tarihi Köprüler Şube Müdürlüğü ve Kazı Başkanlığı denetiminde gerçekleştirilmektedir. Asopos Köprüsü’nde gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları 01.01.2024-05.10.2024 tarihleri arasında doğudan 1. sıra ayak (projeye göre 5 no’lu) ve doğu tempan (istinat) duvarı ile ana kemer (projeye göre 3 no’lu) ile doğusunda yer alan kemerler (4 ve 5 no’lu) ve bu kemer açıklıklarında yürütülmüştür. Çalışmalar ilk olarak doğudan 1. sıra ayak üzerinde gerçekleştirilmiştir. Ardından diğer kemerlerde eş zamanlı olarak çalışmalar yürütülmüştür. Söz konusu ayağa ait tahrip olmuş özgün blokların kırık parçalarının epoksi yapıştırıcı ile yapıştırılması ve eksik bölümlerin pantograf tekniğiyle tamamlama çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Uygulanan pantograf ve yapıştırma işlemlerinin tamamlanmasının ardından bloklar sıralı bir şekilde ayak üzerindeki özgün yerlerine yerleştirilmiştir. Yürütülen çalışmalar sonucunda ayağa ait 10 sıra blok yerleştirilmiş, ayaktaki çalışmalar tamamlanmıştır. Ayağın doğu bitişiğinden itibaren batı-doğu doğrultulu olarak uzanan traverten tempan (istinat) duvarında deprem ve insan tahribatı sonucunda bütünlüğünü yitirmiş ve kullanılamayacak durumdaki blokların restorasyonuna da gerçekleştirilmiştir. Köprünün bu bölümünde tempan duvarının kuzey ve güney cephesinde yer alan kırık ve tahrip olmuş bloklar kaldırılmış, yerlerine aynı ölçülerde yeni ve uyumlu traverten bloklar ile kazı çalışmalarında duvara ait yıkıntı şeklinde açığa çıkarılan kullanılabilir nitelikteki özgün bloklar yerleştirilerek duvarın eksik bölümleri tamamlanmıştır. Doğu tempan (istinat) duvarı üzerinde projeye göre 5 no’lu kemeri taşıyacak olan ayağın (6 no’lu) yapımına başlanmış ve söz konusu ayak tamamlanmıştır. Ayağın iç bölümü kazı çalışmalarında açığa çıkarılan küçük-orta boyutlu traverten blok parçalarından oluşan moloz dolgu, çay taşı ve hidrolik kireç harç ile doldurulmuştur. Ayağın kuzey ve güney cephe duvarlarında dörtgen yeni kesme traverten bloklar ile kazı çalışmalarında açığa çıkarılan kullanılabilir nitelikte özgün bloklar kullanılmış olup bloklar kurşun+demir kenet bağlantısı ile sağlamlaştırılmıştır. Doğu-batı yönlü doğu tempan duvarı ve taşıyıcı ayakta yürütülen çalışmalar tamamlanmıştır. Ana kemer açıklığında gerçekleştirilen çalışmalarda ise kemer inşaatında kurulacak taşıyıcı çelik iskele zemininin sağlamlaştırılması amacıyla projeye göre yeni traverten bloklar kullanılarak taban döşemesi oluşturulmuştur. Söz konusu döşeme blokları; kemer inşaatında çalışmalarda akarsu yatağındaki gevşek zemin üzerine kurulacak taşıyıcı ana kemer iskelesi için sağlam zemin oluşturmak ve proje tamamlandıktan sonra da günümüzde köprünün batısından akan akarsu yatağının değiştirilerek ana kemer açıklığına yönlendirildiğinde döşeme üzerinden sorunsuz akış sağlaması amacını taşımaktadır. Doğudan 1. sıra ayağın doğusunda yer alan 5 no’lu kemerin yapımına başlanılmış ve çalışmalar sonunda kemer tamamlanmıştır. Söz konusu kemeri oluşturan blokların yapımında tamamı yeni ve uyumlu traverten malzeme kullanılmıştır.  Ana kemerin doğusunda projeye göre 4 no’lu kemer açıklığında taşıyıcı iskele kurulumu için yeni traverten bloklar kullanılarak taban döşemesi yapılmış ve ardından taşıyıcı çelik iskelenin kurulumu gerçekleştirilmiştir. 5 no’lu kemerin yapımının tamamlanmasının ardından projede 4 no’lu kemer olarak adlandırılan, ana kemerin doğusuna konumlanan kemerin yapımına başlanılmıştır. Söz konusu kemerde yürütülen çalışmalar ana kemer ile eş zamanlı olarak gerçekleştirilmiştir. Ana kemerde kullanılacak olan taşıyıcı çelik kemer kalıbına ait parçaların yapımının tamamlanmasıyla birlikte söz konusu kalıp vinç yardımıyla taşıyıcı çelik iskele üzerine taşınmıştır. 10 ayrı parçadan oluşan kemer kalıbının çelik iskele üzerine yerleştirilmesinin ardından yerinde sabitleme çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Ana kemer açıklığına yerleştirilen taşıyıcı çelik iskele ve kemer kalıbının yerinde sabitlenmesinin tamamlanması üzerine kemeri oluşturan bloklar vinç yardımıyla sıralı bir şekilde yerleştirilmiştir. Kazı çalışmalarında açığa çıkarılan ana kemere ait özgün blokların büyük bir kısmının kırık, aşınmış ve yeniden kullanılamayacak durumda olduğu tespit edilmiş, kullanılamayacak durumdaki özgün kemer blokları yerine, yeni ve uyumlu traverten kemer bloklarının yapımına karar verilmiştir. Doğuda yer alan 5 no’lu kemerin doğu bitişiğinde tempan duvarı üzerinde gerçekleştirilen çalışmalarda yeni traverten bloklar kullanılarak tempan duvarı yükseltilmiştir. Ana kemer ile doğusunda yer alan kemerlerin doğu ve batı bitişiği tempan duvarında kazı çalışmalarında açığa çıkan traverten özgün bloklar ile yeni ve uyumlu traverten bloklar kullanılmıştır. Duvarların iç bölümü kırık ve yarım blok parçaları ve çalışmalarda açığa çıkan çay taşı ile doldurulmuş hidrolik ve kaymak kireç+kum ile hazırlanan harç ile dolgu işlemi tamamlanmıştır. Kemerler ve tempanda kullanılan yeni traverten blokların cephelerinde mucarta (eskitme) işlemleri gerçekleştirilmiş olup sonrasında tüm cephelerde blok yüzeyleri basınçlı su makinesi ile temizlenmiştir. Ana kemerde yürütülen çalışmaların tamamlanmasının ardından kemeri oluşturan yeni traverten blokların kenar ve yüzeylerinde ince kesim işlemlerine başlanılmış olup derz kenarı ve yüzeylerde silme ve mucarta (eskitme) çalışmaları gerçekleştirilmiştir.