Ana Sayfa / Traian Nymphaeumu
2015 yılında kazısı gerçekleştirilen, bulunan yazıt ve heykel grubuyla Traian Nymphaeumu olduğu kesinleşen anıtsal çeşme yapısının kuzeyinde doğu-batı doğrultulu uzanan mekânda 2017 yılı sezonunda kazı çalışması yapılması kararlaştırılmıştır. Anıtsal çeşmenin su dağıtım terminalinde yapılan çalışmanın amacı; suyun ana havuz ve yanlarda yer alan küçük çeşmelere nasıl verildiği ve geç dönemde terminalde yapılan değişim ve eklemeleri anlamaya yöneliktir.
Doğu-batı yönlü yapılan ve ön cephesi güneydeki meydana bakan Anıtsal Çeşme, dışta dikdörtgen, içte ise at nalı şeklinde apsidal bir plana sahiptir. Traian Nymphaeumu’na sağlanan su, yapıya olan mesafesi dikkate alındığında kentin güneyinde, merkezde yer alan ve kot olarak en yüksek konumda bulunan II. Su Dağıtım Terminali’nden getirilmiş olmalıdır.
Anıtsal Çeşme’nin İmparator Traian Dönemi’nde ilk kullanımında; batı portik sonunda çeşmenin kuzeydoğu köşesinde ve simetriği olan kuzeybatı köşesinde üst kısmı kemerli olan birer, doğu ve batı yanında dikdörtgen birer ve meydana bakan parapet önünde bir olmak üzere beş adet çeşme yer almıştır. MS 4. yy’da Hıristiyanlığın yayılmasına bağlı olarak meydana bakan parapet ve babaları ile doğu yanda Stadyum Caddesi üzerinde yer alan çeşmenin parapetleri üzerine haçlar kazınmıştır. MS 4. yy’ın ikinci yarısından itibaren ise Atriumlu Yönetici Binası ve Meydanın öneminden dolayı anıtsal çeşme eksedraya dönüştürülmüş olup bu dönemde doğudaki havuz ile batı portik sonundaki havuz kullanılmaya devam edilmiş, batıda yer alan çeşme kaldırılmış ve bunun yerine Batı Caddesi’nin meydana açılan ve kemerli giriş kapısı olan ayakların (kuzey ve güney ayaklar) batı önüne birer çeşme yapılmıştır. Anıtsal çeşmeye ait bu kullanım evresinde, 2017 yılı çalışmalarında kazısı gerçekleştirilen Su Dağıtım Terminali ile ilgili detaylı verilere ulaşılmıştır. Çeşmeye orijinal kullanımda su sağlayan ana künkün, su tankı ve haznesinin, ana havuzla bağlantısının sona ermesi, bunun yanında kuzeydoğu köşedeki traverten kemerli çeşmenin ve doğu duvarına bitişik olarak yapılmış olan dikdörtgen formlu havuzlu çeşmenin kullanımının devam etmesi, ayrıca meydandaki diğer mekânlara su sağlanması amacıyla çeşmenin orijinal kullanımında var olan sistem terminale dönüştürülmüştür. Bu safhada hazne kısmına gelen ve iki yana dağıtım yapan kanalların önü çay taşı+ tuğla kırıntılı harçla kapatılmıştır. Bu dönem uygulamasının diğeri ise kuzeyde yer alan su haznesinin küçük bir dağıtım terminaline dönüştürülerek ana duvara bitişik iki künk ile suyun hem çeşmelere hem de batı ve doğu dağıtım sistemiyle diğer alanlara aktarımının yapılmasıdır. Anıtsal çeşmede yapılan uygulamalar MS 494 yılı depremine kadar küçük değişikliklerle devam etmiş olup çeşme bu depremde tamamen yıkılmıştır.
Traian Nymphaeumunun Kuzeyinde ve Batı Yanında Yer Alan Mekânlar
Traian Nympaheumu Su Dağıtım Terminali’nin kuzeyinde ve Batı Cadde Kuzey Portiği’nin gerisinde yer alan mekânlarda kazı çalışması gerçekleştirilmiş olup çalışmaların amacı mekânların mevcut halini ortaya çıkarmak, işlevlerini ve kullanım evrelerini belirlemek, Traian Nymphaeumu ile bağlantısını tespit etmektir. Bu amaçlar doğrultusunda öncelikle Su Dağıtım Terminali’nin kuzeyinde yer alan mekânda çalışmalara başlanmıştır. Bu mekânın güney duvarı Su Dağıtım Terminali’nin kuzey duvarı ile ortak bir kullanım görürken, doğu duvarı ise Stadyum Caddesi Batı Portiği sundurma çatısını taşıyan portik gerisindeki dükkân sıraları ile aynı işlevi görmektedir. Mekânın tabanında ise opus spicatum döşemenin var olduğu, bu döşemenin tahrip olan bölümlerinde ise farklı ölçülerdeki mermer ve traverten plakalar yerleştirilerek tamir edildiği görülmüştür. Tabanda yer alan opus spicatum döşemeler mekânın dükkân işlevli olduğunu ortaya koymaktadır.
Bir sonraki çalışma alanı olarak Traian Nymphaeumu Su Dağıtım Terminali’nin hemen batı kısmındaki mekân belirlenmiş olup mekânın içerisinde yapılan seviyeli toprak indirme çalışmalarında doğu-batı doğrultulu uzanan dört adet pişmiş toprak künk sistemi açığa çıkarılmıştır. Künklerin üzerinde yer alan basınç alma/temizleme deliklerinin etrafı harç ile kapatılmış tıpaları mevcut haliyle günümüze ulaşmıştır. Künkler mekânın doğusunu sınırlandıran duvarın altından geçmektedir. Bu durum ortaya çıkarılan su sisteminin Traian Nympaheumu Su Dağıtım Terminali ile ilişkili olduğu ve bu sistemden yandaki mekanlara su dağıtımı yapıldığını göstermektedir. Ayrıca herhangi bir arıza durumunda müdahale edebilmek için mekâna Batı Cadde Kuzey Portiği’nden bir kapı açıklığı bırakılmıştır. Yapılan çalışmalar süresince ele geçirilen ve Erken Bizans Dönemi’ne tarihlendirilen buluntular ışığında mekânın Su Dağıtım Terminali ile bağlantılı olarak 4.-7.yy’a kadar kullanım gördüğü anlaşılmıştır.
Terminal ile bağlantılı ikinci mekânın hemen batısında yer alan alandaki çalışmalarda mekânın güney duvarında çay taşı, düzgün kesilmiş küçük boyutlu traverten bloklar ve devşirme olarak kullanılan mermer kaide ile oluşturulmuş doğu-batı doğrultulu seki ortaya çıkartılmıştır. Ayrıca Batı Cadde Kuzey Portiği’nden giriş yapılan mekânın kuzey bölümünden de bir girişe sahip olduğu mermer eşik taşının in-situ halde açığa çıkartılması ile anlaşılmıştır. Çalışmalar sonucunda bu mekânın kentin önemli akslarına ulaşan Batı Cadde üzerinde yer alan bir dükkân olduğu ve Geç Antik Çağ’a kadar kullanımını sürdürdüğü anlaşılmıştır.
Anıtsal Çeşme’nin orijinal kullanımında çeşmenin tam orta aksında bulunan ve doğu-batı yönlü duvara yaslanan basınç alma tankına kalın cidarlı, basınca dayanıklı ana künk ile getirilen su, tankın üzerinde yer alan mermer tablaya (kapak) çarparak güneyinde yer alan 0.22 m çapındaki bir kanaldan hazneye akmakta, hazne önüne yapılan bir olukla apsidal planlı havuza ulaşmaktadır. Ana havuza suyun bir oluk muslukla akıtıldığını gösteren hazne parapeti üzerinde kalkerleşen oluk yerleştirme seti yer almaktadır.
Anıtsal çeşmenin doğu ve batı duvarlarına bitişik, mermer parapetli dikdörtgen planlı iki havuzu olan çeşmeler hem görsel anlamda bir bütünlük sağlamak, hem de Batı Caddesi ve Stadyum Caddesi yönünde insanların su ihtiyacını karşılamaya yönelik yapılmıştır. Bu iki çeşmeye su, karşılıklı aynı aksta bulunan ve sütunlu galerinin stylobatı altından birer kanal ile verilmiştir. Bunlardan havuzun batı kenarında, ikinci ve üçüncü plaster çıkıntının arasındaki traverten taç bloğunun içinden açılan bir kanal ve duvar içerisine yapılan mermer hazne, haznenin tabanında görülen iki gider deliği ile sağlanmıştır. Bu haznenin batı kenarında, duvar içinden geçirilen ikili künk sistemi ise fazla suyu çevredeki yapılara ulaştırmaktadır. Apsidal çeşmenin doğu kenarındaki havuza su teminini sağlayan traverten kanal, batıdakiyle aynı aksta bulunmaktadır ve dikdörtgen havuzun orta aksına denk gelecek şekilde plasterler üzerinden açılmıştır.
Anıtsal Çeşmenin orijinal kullanımında, kuzey cephesinde doğu ve batı köşelerde yer alan, kemerli traverten çeşmeler, günlük su ihtiyacının karşılanmasının yanı sıra, bu cepheye de bir hareketlilik kazandırmıştır. Traian Nymphaeumu’ndan günümüze, apsidal planlı ana havuz, kuzeydoğu köşesinde yer alan kemerli çeşme ve doğusunda Stadyum Caddesi sonunda yer alan dikdörtgen mermer parapetli çeşme kalabilmiştir. Bunlardan kuzeydoğuda yer alan traverten kemerli çeşmenin kemerini oluşturan kilit taşı ve koltuk taşları tahrip olmuş, ancak yan kemer blokları in-situ halde açığa çıkartılmıştır. Çeşmenin kalabilen mevcut yüksekliği 1.60 m olup derinliği 0.70 m, genişliği 1.95 m’dir. Orijinalde kemerli iki çeşmeye su, tankın doğusundan ve batısından uzanan L formlu kanallardan sağlanmıştır. Anıtsal çeşmeye ana hattan gelen ve basıncı alınan su kanal ile güneydeki dikdörtgen hazneye buradan da iki L kanal ile kemerli çeşmelere verilmiştir. Buna ait hem hazne içinde hem de ana kanal ile iki yanında yer alan L formlu kanallarda uzun süre kullanıma bağlı yoğun kalkerleşme izlenebilmektedir. Batıdaki çeşmeye dair herhangi bir buluntuya in-situ olarak rastlanamamış olmasına karşın, L kanal ana duvardaki niş girinti, bir kemer bloğu burada yer alan kemerli çeşme ile bağlantılı olmalıdır.
Traian Nymphaeumu’nun orijinal kullanımında ortaya çıkartılan kazı verilerine göre alana II. Su Dağıtım Terminali’nden getirilen su önce basınç alma tankına, sonra su haznesine, su haznesinden olukla öndeki ana havuza verilmektedir. Haznede sağlanan denge ile doğuda ve batıda yer alan kanal ve iki yanda yer alan kemerli havuzlu çeşmelere su sağlanmıştır. Diğer taraftan apsidal havuzun iki yanında (doğu ve batı) yer alan küçük dikdörtgen havuzlu çeşmelere de havuzun fazla suyu ulaşmıştır. Böylelikle her bir hazneye gelen fazla su miktarına karşı taşma riski de önlenmiş, sistemli bir şekilde çeşmelere ve havuzlara ulaştırılmıştır.
Hıristiyanlığın I. Constantinus tarafından Milano Fermanı ile birlikte serbest bırakılması (MS 312-313) sonrasında, Nymphaeum’un apsidal havuzu önündeki parapet ve parapet babaları üzerine haçların işlenmesi, bu dönemde bir miktar daha ana havuzun kullanıldığını ortaya koymaktadır. Bu süreçte çeşmenin doğusunda yer alan kemerli ve dikdörtgen havuzlar kullanılırken batısında yer alan iki çeşmede değişiklikler yapılmıştır. Buna göre batıdaki dikdörtgen havuzlu çeşmenin kanalı ucuna künkler yerleştirtilerek olasılıkla Batı Cadde’de kemerli kapının ayaklarının iki yanına yapılan çeşmelere su sağlanmıştır. Kuzeybatıda yer alan kemerli çeşme kaldırılmış bunu ulaşan kanalın ucuna künkler yerleştirilerek farklı alanlara su sağlanmıştır.
|
Stadyum Caddesi’nin güney sonunda yer alan, Traian Nymphaeumu Meydanı olarak adlandırılan ve güney sınırında Atriumlu Yönetici Binası yer alan dikdörtgen alanda kazı çalışmaları 2015 yılında tamamlanmıştır. Meydan taban döşemesi orijinalde traverten bloklarla yapılmış olup MS 5.-6. yy itibari ile traverten blokların üzerine devşirme düzgün kesilmiş mermer bloklar ile ikinci kat döşeme yapılmıştır.
Meydanın ilk dönemine ait traverten zemin döşemelerinde depremin, doğanın ve zamanın etkisi ile kırılmaların, bozulmaların, yükselme ve alçalmaların olduğu görülmüştür. Meydandaki restorasyon çalışmaları kırık olan döşeme bloklarının yapıştırılması yükselme ve çökmenin terazilenmesi şeklinde yürütülmüştür. Böylelikle caddenin daha düzgün bir taban formuna ulaşması sağlanmış ve zamanla oluşabilecek bozulmaların önüne geçilmiştir.
Meydanın, kentin terk edilmesine bağlı taş ocağı olarak kullanılmasından kaynaklı birçok bloğun kırıldığı taşındığı ve ayrıca doğa koşullarından kalan blokların da etkilendiği tespit edilmiştir. Alanda ele geçen kırık döşeme taşlarının yapıştırılması esnasında muhtelif boyutlarda yuvarlak krom-çelik ve yapıştırıcı olarak epoksi-reçine kullanılmıştır. Üst mermer döşemenin korunduğu alanlar hem kullanım evrelerini göstermek hem de mermer döşemenin çevresel koşullar nedeniyle dağılmasını ve kaymasını engellemek amacıyla doğa şartlarına dayanıklı travers ahşaplarla çerçevelenmiştir. 2017 yılında restorasyonu gerçekleştirilen Stadyum Caddesi güney bölümü ve Traian Nymphaeumu Meydanı’nda yapılan düzenleme çalışmaları sonlandırılmıştır.
|
