Laodikeia arkeolojik alanında yürütülen 2017 yılı koruma programı çerçevesinde Doğu Bizans Kuleleri, Laodikeia Kilisesi, Kiliseli Peristylli Ev, Atriumlu Yönetici Binası, Kuzey Kutsal Agora Batı-Güney Portik ve Tapınak A’da koruma, restorasyon ve konservasyon çalışmaları yapılmıştır. 

Kiliseli Peristylli Ev

Kent planı içerisinde Kiliseli Peristylli Ev olarak adlandırılan ve Kuzey Tiyatrosu’na ulaşan Tapınak A Doğu Sokağı (TDS) batısında, Kuzey Tiyatrosu’nun güneyinde bulunan yapıda kazı ve restorasyon çalışmalarına 2010 yılı kazı sezonunda başlanmıştır. Bu kapsamda 2010, 2011 ve 2014 yıllarında yapılan kazı çalışmalarında yapının Peristylli avlu, kilise ve peristylli avlunun güneyinde bulunan 6 mekânı açığa çıkarılmıştır. 2011 yılında yapılan restorasyon çalışmalarında ise ilk olarak Kiliseli Peristylli Ev yapısına ait duvarlar üzerinde bulunan sıvalar sağlamlaştırılmış ve korumaya alınacak unsurların etrafına Kiliseli Peristylli Ev yapısına ait tasnif alanından alınan amorf tuğla parçalarından koruma setleri oluşturulmuştur. Ayrıca yapının özgün duvar sırası “capping” uygulaması kapsamında bir sıra yükseltilerek özgün duvar yüzeylerinin bozulmasının önüne geçilmiştir. Mevcut duvar örgüsü yükseltilirken yükseltme seviyesinin vurgulanması amacıyla ayırıcı olarak bir sıra tonoz tuğlası kullanılmıştır. Bu işlem sırasında kireç bağlayıcılı onarım harcı kullanılmış ve örgü işlemlerinin tamamlanmasının ardından bloklar arası derz boşluklarının estetik derz dolguları yapılmıştır.

2015 yılı kazı sezonunda yapılan restorasyon çalışmalarında ise öncelikle kazısı tamamlanan peristylli avlu etrafında bulunan sütunların pantografla tamamlanması ve anastylosis esaslı restorasyon ile ayağa kaldırma işlemi büyük ölçüde tamamlanmıştır. Yapının peristylli havuz tabanına yönelik çalışmalarda öncelikle detaylı belgeleme çalışmaları yapılmıştır. Alan total station, lazer-scan ve photo-scan ile taramaları yapılıp dijital ortama aktarılmıştır. 2016 yılı çalışmalarında ise havuz tabanında temizlik çalışması sonrasında açığa çıkartılan yatak izlerine ve mevcut taşların eksik kısımlarına göre tasnif alanından özgüne ait olabilecek parçalar tarandıktan sonra, bulunan uygun parçaların yatak izlerine göre demo uygulaması yapılmıştır. Demo çalışmasının ardından tamamlama yapılacak olan havuz taban döşemelerinin kırık parçalarından alınan negatifler pantograf tekniğiyle yeni yapılacak olan eke aktarılarak eksik kısımlar doğal traverten taş ile tamamlanmıştır. Yeni yapılan bu ekler özgün malzemedeki eksik kısımlardan yaklaşık 1 cm düşük seviyede olacak şekilde işlenmiştir.

2017 yılı Kiliseli Peristylli Ev’de ki restorasyon çalışmalarının amacı ise pantograf işlemi büyük ölçüde tamamlanan peristyl havuzuna ait traverten ve mermer döşeme taşlarını daha önce belirlenen yatak izlerine bağlı kalınarak orijinal yerlerine sabitlenmesi olarak planlanmış olup bu amaç doğrultusunda alanın temizliği ve fotoğraflarla belgelendirilmesinin ardından çalışmalara başlanmıştır. İlk etapta 2016 yılında pantograf ile tamamlanan mevcut döşeme taşlarının mastar ve terazi yardımı ile alandaki sabit döşeme taşlarının seviyesine bağlı kalınarak, kuzey ve güney yönlerden orta kısma, havuzun orta aksından ise doğuda yer alan kanala doğru eğim verilmiş ve demo çalışması tamamlanmıştır. Demo ardından drone yardımı ile alanın genel ve detay hava fotoğrafları çekilerek sabitleme işlemine başlanmıştır. Mevcut yatak izlerine ve demoya bağlı kalınarak yapılan sabitleme işleminde taban döşemeleri yerinden kaldırılarak zemin temizliği yapıldıktan sonra zeminde kullanılan özgün harçtan alınan örneklere göre hazırlanan kireç bağlayıcı onarım harcı kullanılarak bloklar orijinal yerlerine yerleştirilmiş, sonrasında ise mastar ve terazi yardımı ile kotları kontrol edilmiştir. Ayrıca avlu içerisinde yağmur sularının birikmesini engellemek amacı ile alanın doğusunda bulunan ve TDS kanalizasyonu ile bağlantılı olduğu tespit edilen kanal gideri baz alınarak döşeme taşlarına batıdan doğuya doğru eğim verilmiştir. Tamamlanan orijinal parçaları bulunan traverten döşeme taşlarının sabitleme işleminde alan genelinde toplamda 78 adet mermer ve traverten blok sabitlenmiştir. Ayıca pantograf işlemi yapılan plaka sayısı 42 olup toplamda 135 parça tamamlama yapılmıştır. Yapılan kazı çalışmalarında herhangi bir orijinal parçası ele geçmemiş ancak yatak izleri belirgin olan taban döşemeleri yatak izleri baz alınarak, mevcut dokuya uygun travertenden kesilerek ebatlanmıştır. Ebatlama işleminin ardından mucartası yapılan taşlar yatak izlerine uygun olarak yerlerine orijinal taban döşemlerinden düşük seviyede olacak şekilde,  özgün harçtan alınan örneklere göre hazırlanan kireç bağlayıcı onarım harcı kullanılarak sabitlenmiştir. Ayrıca tasnif alanından bulunan ve havuz tabanına ait olan kırık ve eksik döşeme taşları pantograf ile tamamlanarak alanda kullanılmıştır.

Kiliseli Peristylli Ev’in havuz kısmında yapılan çalışmalarda toplamda 145 döşeme taşı sabitlenmiş olup bunlardan 109 tanesi pantografla tamamlanmış, 36 tanesi ise mevcut döşeme taşlarına uygun yeni traverten bloklardan kesilerek mucartası yapıldıktan sonra kullanılmıştır.

Ayrıca havuz kısmında biriken suyu tahliye etmek amacı ile peristyl havuzunun doğusunda bulunan ve batı-doğu doğrultulu olarak iç narteks kısmından Tapınak Doğu Sokağa (TDS) bağlanan atık su kanalı açılmıştır. Bu alanda yapılan çalışmalarda iç narteks kısmındaki zemin harcı 45 cm genişliğinde peristyl havuzundan Tapınak Doğu Sokağa kadar (12 m) kaldırılmış ve bu alanda kanala ulaşıldıktan sonra kanal içerisinde gerekli onarımlar yapılmış ve bu yolla yağmur suyunun alandan tahliyesi sağlanmıştır. Peristylli Ev doğu duvarının dışında ise içeriden gelen kanal takip edilerek sokak kanalına ulaşılmış ve bu alandaki 35 cm genişliğinde, 80 cm derinliğinde olan 5.90 m uzunluğundaki kanal temizlenerek kullanılabilir hale getirilmiştir.

Doğu Bizans Kapısı ve Kuleleri

Laodikeia Kilisesi

Laodikeia kent planında Laodikeia Kilisesi olarak adlandırılan ve kentin kuzeydoğu bölümünde bulunan yapı Tapınak A’nın kuzeydoğusunda, Tapınak A Doğu Sokağı (TDS) üzerinde yer almaktadır. 2016 yılında restorasyon çalışması tamamlanan yapıda koruma önlemleri kapsamında kilise zemininin belli noktalarında tespit edilen “kapiler nemin” yapıdan uzaklaştırılması amacı ile tahribatsız bir yöntem olan “kapiler nem uzaklaştırma sistemi” (mirline) yapının iki ayrı noktasına yerleştirilen kumanda merkezleriyle kurulmuştur. Buna bağlı olarak yapıya 21 noktaya haftalık ölçüm almak adına kapiler nem ölçüm sondaları yerleştirilmiştir. Bu noktalardan düzenli olarak nemin oluşum dereceleri takip edilmektedir.

Yapılan çalışmalardan elde edilen verilere göre ilk nem ölçümünün yapıldığı 11.08.2017 tarihinde kilisenin kuzeyinde (A noktası) nem oranı yüzde 11,69, güneyinde (B noktası) ise yüzde 8,39 olarak ölçülmüştür. Son ölçümün yapıldığı 12.12.2017 tarihinde ise nem miktarının kuzeyde yüzde 3,64, güneyde ise yüzde 2,43 seviyesine düştüğü gözlemlenmiştir.

Tapınak A Camlı Çelik Konstrüksiyon Boyama Çalışmaları

2009 yılında restorasyonu tamamlanan Tapınak A, 2010 yılında ziyarete açılmıştır. Bu çalışmalarda Tapınak naos duvarının üzerine koruma amaçlı olarak projesine uygun çelik konstrüksiyon ve kırılmaz tamperli cam yapılmıştır. Geçen 7 yıl süresince doğa koşullarına bağlı olarak çelik sisteminde ve camlar arasına yapılan silikonlarda aşınmalar, kalkmalar, boyalarda atmaları ve korozyonlar oluşmuştur. Bu nedenle naos içine iskele kurularak çelik sistemi üzerindeki boya atmaları ve korozyon ve oksitlenmeler temizlenmiş olup üzeri dış koşullara dayanıklı epoksili yağlı boya ile tekrar boyanmıştır. Aynı işlem uygulanarak üst bölümde de camlar tek tek kaldırılmış, çelik sistemi temizlenmiş ve boyanmıştır. Daha sonra camlar yerleştirilerek aralarına yeni siyah silikon yapılmıştır. 

Kuzey (Kutsal) Agora Batı ve Güney Portikte Restorasyon ve Yama Çalışmaları

Kuzey (Kutsal) Agora Batı ve Güney Portikleri krepidoma ve sütunlu galerilerin restorasyonları 2015 ve 2016 yıllarında yapılmıştır. Krepidomalarda, kaidelerde, sütunlarda ve başlıklarda MS 494 yılı depreminde yıkılmaya bağlı olarak yoğun kırılmalar ve küçük parçalanmalar ile ezilmeler oluşmuştur. 2017 yılında krepidoma, kaide ve sütunlarda ek yerlerinde küçük parçaların ufalanması nedeniyle oluşan boşluklara pantograf tekniği ile özgün malzeme kullanılarak restorasyon ve yamalar yapılmıştır. 

Atriumlu Yönetici Binası Düzenleme Çalışmaları

Traian Nymphaeumu Meydanı’nın güney sonunda yer alan Atriumlu Yönetici Binası’nda 2015 yılında kazı çalışmaları yapılmış olup 2017 yılında söz konusu yapıda restorasyon öncesi düzenleme çalışmalarına başlanmıştır. Atriumlu Yönetici Binası’nın genelinde yapılan temizlik çalışmalarının ardından atriumu çevreleyen, kırık ve dağılmış halde açığa çıkartılan sütunlara ait parçalar tasniflenmiştir. Ahşap takozlar üzerine konarak toprakla teması kesilen kırık haldeki sütunların birleşen parçaları tespit edilerek bu parçalar üzerinde konsolidasyon çalışmaları yapılmıştır. Ayrıca Atriuma ait sütunların eksik bölümleri de tespit edilmiş olup bir adet sütunda pantograf tekniği ile özgün mermerle uyumlu malzeme seçilerek tamamlama çalışmaları yapılmıştır. 

Yönetici binasının doğusunda bulunan cadde üzerinde temizlik çalışmalarının ardından geç dönem duvarın yıkıntısı cadde üzerinden alınarak orijinaline uygun şekilde almaşık duvar tekniğiyle tekrardan orijinal yerlerine kuru duvar olarak demo şeklinde örülmüştür.

Laboratuvar Çalışmaları 

Laodikeia Antik Kenti kazı çalışmaları sırasında ele geçen buluntuların konservasyonları kazı laboratuvarında yapılmıştır. Bu kapsamda 2017 yılı içerisinde  bronz, pişmiş toprak, gümüş + bronz, demir, mermer, kemik, cam ve  taş buluntunun konservasyon çalışmaları gerçekleştirilmiştir.  2017 yılında toplam 216 adet eserin konservasyonu yapılmış olup bunlardan 56 adet etütlük ve 15 adet envanterlik eser olarak seçilmiştir. Ayrıca arkeolojik alanda yürütülen koruma çalışmalarına ilişkin petrografi, ince kesit, mekanik dayanım, asit kaybı, kalisinasyon, granülametri, elek ölçümü ve spot testler gibi analiz ve arge araştırmaları da, Laodikeia Kazıları bünyesindeki Malzeme Analiz Laboratuvarı’nda yapılmıştır.