Kuzey (Kutsal) Agora Batı Portik Duvarı Koruma ve Onarım Çalışmaları

   Suriye Caddesi’nin kuzeyinde Batı ve Kuzey Tiyatroları arasındaki düzlükte yer alan Kuzey (Kutsal) Agora, üç tarafı portiklerle çevrili ve yaklaşık 298x128 m ölçülerinde asimetrik dikdörtgen planlıdır. Bu haliyle agora derinliğine beş, enine üç insula üzerine yapılmış olup yaklaşık 36.316 m²’lik bir alanı kaplamaktadır.
    Kazı çalışmalarında depremde doğu yöne doğru sıralı halde yıkılan traverten duvar blokları in-situ halde açığa çıkartılmıştır. 2018 yılında Batı Portik duvarında anastylosis esas ayağa kaldırma çalışmalarına başlanmış olup yıl içinde kemerli kapının bulunduğu 17 m’lik kısmı ayağa kaldırılmıştır. 2019 yılında kemerli kapının kuzeyinden itibaren kuzey yöne doğru ayağa kaldırma çalışmalarına devam edilmiştir. Bu alanda yapılan restorasyon çalışmaları; Laodikeia restorasyon ve konservasyon prensiplerine uygun olarak, koruma, onarma, sağlamlaştırma ve ayağa kaldırma şeklinde yürütülmüştür. Çalışmalar bloklardaki özgünlüğüne dokunulmadan gerçekleştirilmiş, antik dönemde tamirat görmüş olan bloklardaki uygulamalar; dübelleme, kenetleme ve kurşun akıtma sistemleri olarak yinelenmiştir. 
   Duvarın ayağa kaldırılmasında; her bölüm için ayrı ayrı kullanılmak üzere flanşlı kamalı iskele sistemi kurulmuştur. 2018 ve 2019 yılında ayağa kaldırılan Batı Portik duvarında yürütülen koruma ve restorasyon çalışmaları sırasıyla; blokların depremde yıkıldıkları yerden kaldırılması, onarılması, sağlamlaştırılması, freskli sıvalarda ilk koruma bordürleme harçlarının yapılması, sıva ve blok arasında yer alan boşluklara sıvı birleştirici harç zerk edilmesi, özgün konum denemeleri ve sabitleme şeklinde yapılmıştır. 

    Batı Portik Duvarı’nda Yapılan Çalışmalar:
    Alandaki çalışmalar, Kuzey (Kutsal) Agora, Batı Portik duvarı üzerindeki üç girişten biri ve güneyde yer alan kemerli anıtsal kapının kuzey ve güneyinden eş zamanlı olarak başlatılmış, söz konusu kemerli kapı geçişi, freskli duvar dekorasyon şemasının ortaya konması amacıyla referans noktası alınmıştır. Duvarın ayağa kaldırma çalışmalarında demo ve sabitleme çalışması yapılmıştır. Buna göre; ayağa kaldırılan traverten blokların tamamında fresk tespit edilmiş, duvarın çift sıra ve yer yer atkılı traverten bloklar ile örüldüğü ve devşirme bloklardan bir temel yapıldığı ortaya konmuştur. Bu temel üzerine ise traverten bloklardan oluşan dokuz sıranın birbirini kilitleyen taşlarla örüldüğü, duvar yüksekliğinin portik sütun sırası yüksekliği ile uyumlu olduğu anlaşılmıştır. Çalışmalarda çatıyı taşıyan ahşap hatıllar için üst sırayı oluşturan blokların üzerinde ahşap yuvalarının açıldığı görülmüştür. Antik dönemde yapılan bu durum göz önüne alınarak, duvarın en üst sırasının sabitlenme aşamasında koruma çatısının bağlantı ayaklarının yapılabilmesi için çift sıra duvar içine harçlı kısımlara sıralı şekilde galvanizli tijler yerleştirilmiştir. 

   MS 494 yılı depremi ile yıkılan duvara ait fresklerin söz konusu depremin etkisiyle ve zaman içinde oluşan doğal tahribatlarla bir kısmının tamamıyla dökülerek tahrip olduğu, bir kısmının ise boyasının zarar gördüğü tespit edilerek bu bozulmalar belgelenmiştir. Daha sonra traverten bloklar üzerinde bulunan fresklerin konsolidasyon çalışmaları yapılmış, korunabilen fresklerin dökülmesini engellemek amacıyla kenar bordürleri, yapılan analizler sonucunda orijinaline uygun olarak hazırlanan yeni harç ile bordürlenmiştir. Fresk sağlamlaştırması yapılan bloklar duvardaki orijinal yerlerine yerleştirilerek sabitlenmiştir.
    2019 yılı çalışmaları sonunda Kuzey (Kutsal) Agora, Batı Portik duvarının ayağa kaldırılan bölümünde bulunan fresklerin dış etkenlere bağlı oluşabilecek bozulmalardan korumak amacıyla, hafif ve modüler çelik konstrüksiyon üzerine membran örtüden yapılan geçici koruma çatısı yapılmıştır. Batı Portik duvarı kemerli kapının kuzeyinde ayağa kaldırılan alana yürüyüş platformu yapılmaya başlanmış olup platformun demir karkasları tamamlanarak boyanmıştır. Alanın gezi güzergahına dahil edilmesi için yapılan yürüme platformu yapım çalışması 2020 yılında da devam etmektedir.

      Kuzey (Kutsal) Agora Batı Portik Kuzey Ucunda Bulunan Mozaikli Alan Kazı ve Restorasyon Çalışmaları

    Laodikeia Antik Kenti’nin merkezi noktalarından birinde yer alan Kuzey (Kutsal) Agora, Suriye Caddesi’nin kuzeyinde, Batı ve Kuzey Tiyatroları arasında yaklaşık 36.316 m²’lik bir alan üzerine kurulmuştur. Üç tarafı portiklerle çevrili yapıda Batı Portik uzunluğu 298, Doğu Portik uzunluğu ise 268 m’dir. Agora doğu batı yönünde 128 m genişliğinde olup kuzey sonda portik uçları apsisli olarak sonlanan asimetrik dikdörtgen planlıdır.
     Doğu, Güney ve Batı Portiklerinde yapılan çalışmalar sonrasında, alanın kuzey sınırının planlanmasında nasıl bir mimari düzen uygulandığının anlaşılması için Batı Portiğin kuzey ucunda çalışmalar yapılmıştır. Alanda 2019 yılında yapılan kazılar ve ele geçen veriler doğrultusunda Kuzey (Kutsal) Agora’nın Batı Portik kuzey ucunu oluşturan apsisli bölümün geç dönem kullanım evresinde bir kiliseye dönüştürüldüğü tespit edilmiştir. Batı Portiğin stylobatı kilise yapısının doğu sınırını, portik arka duvarı ise batı sınırını belirlemektedir. Geç kullanım evresinde kilisenin (?) dikdörtgen salonuna giriş-çıkış, traverten bloklar ile örülmüş doğu ve güney duvarından birer kapı geçişi ile sağlanmıştır.
    2019 yılında kazı çalışmaları tamamlanan Kuzey (Kutsal) Agora Batı Portik kuzey sonda toplamda 12x35 m’lik bir alanda mozaik taban döşemesi açığa çıkarılmıştır. Geometrik şekiller ile bezenmiş bu mozaik döşemede dini sembollerin doldurucu motifler olarak kullanılması dikkat çekmektedir. Mozaiğin dış çerçevesini oluşturan bordürde açık kahverengi tesseraların arasına beyaz, kırmızı ve siyah tesseralar ile yapılmış dört yapraklı rozet kullanılmıştır. Siyah ince bir bant ile ayrılmış ikinci çerçevede, beyaz içerisine kahverengi tesseralar ile yapılmış gamalı meanderdoldurucu motif olarak kullanılmış, belirli aralıklarla, içlerinde örgü zincir, kancalı bordür ve çeşitli geometrik formların bulunduğu dikdörtgen panolar yerleştirilmiştir. İkili örgünün çerçevelediği mozaiğin merkezinde ise kırmızı renkte tesseralar ile yapılmış Malta haçı ve her bir haçın arasına gelecek şekilde yerleştirilmiş giyosh ve dört adet pelta kalkan betimlemesi yer almaktadır. Mozaik döşemenin tümündefarklıboyutlardaki mavi, beyaz, sarı, kahve, pembe gibi renkleri barındıran tesseralar üç boyutlu bir kompozisyon oluşturacak biçimde yerleştirilmiştir. Kentte yaşanan depremlerin etkisiyle taban üzerinde oluşan kot farklılıkları da mozaikli alan üzerinde olumsuz etkilere sebep olmuştur.
   Apsisin kuzeyinde, doğu-batı doğrultulu uzanan traverten ve devşirme mermer bloklar kullanılarak yapılan temel taşları in-situ halde yerinde korunagelmiş, yıkıntı duvar örgüsü Agora’nın kuzey sınırını oluşturan dış duvarına aittir. Söz konusu bu duvar sur sisteminin bir parçasını oluşturmaktadır. 2019 yılında alandaki kazı ve restorasyon çalışmaları tamamlanmıştır.

   Mozaikli Alanda Yapılan  Çalışmalar:
  2019 yılında yapılan kazı çalışmaları sonucunda toplamda 847 m²’lik bir alan açığa çıkarılmış olup bunun 420 m²’sini mozaikli taban oluşturmaktadır. Mozaikli alanı koruma amacıyla yürütülen restorasyon ve konservasyon çalışmaları kapsamında, öncelikle mozaikli alanın özellikle parçalı olan bölümlerin kenarlarında, mozaik bütünlüğünün iklim şartları ve çevresel koşullardan korunması amacıyla koruma bordürü uygulaması yapılmıştır. Bu uygulamada; koruma bordürü yapılacak olan kısımların küçük dişçi aletleriyle mekanik olarak temizliği yapılmış ve topraklı bölümler ile bağlayıcılık özelliğini yitirmiş harçlı kısımlardan tesseralar arındırılmıştır. Bu temizlik işleminin ardından söz konusu alanlar su ile nemlendirildikten sonra hazırlanan kireç bağlayıcılı onarım harcı ile mozaik sınırlarına uygulama yapılmış, böylece tesseraların çevresel ve iklimsel faktörler sebebiyle yerlerinden oynayarak bütünlüğünün bozulması engellenmiştir. Yatağında sabit olmayan tesseraların yatak harçları ve derz araları Laodikeia Kazısı Analiz Laboratuvarında yapılan çalışmalarda antik dönemde kullanılan orijinal içeriği belirlenen harç ile yenilenerek mozaik bütünlüğü koruma altına alınmıştır.