Hippodamik plan sistemi içerisinde, kentin ana caddelerinden biri olan ve kuzey-güney doğrultusunda (cardo) uzanan Stadyum Caddesi’nde 2009 ve 2011 yıllarında, caddenin kuzey başlangıcında yer alan Caracalla Nymphaeumu önünden başlanarak güneye doğru 175 m’lik bölümü portikleriyle beraber açığa çıkartılmış ve bu bölümü ayağa kaldırılmıştı. 2015 yılında ise 2011 yılında çalışmaların sonlandırıldığı alandan başlayarak caddenin güney sonunda yer alan Traian Nymphaeumu ve Meydanı ile birlikte toplamda 154 m uzunluğundaki alanda da kazı çalışmaları tamamlanmıştır.

2015 yılında Stadyum Caddesi Batı Portik’e ait tüm dikey ve yatay taşıyıcı malzeme, stylobat üzerinde açığa çıkartılan in-situ kaideler haricinde, MS 494 yılı ve İmparator Focas Dönemi’nde (MS 602-610) yaşanan depremler ile birlikte doğu yöne, cadde tabanı üzerine devrilmiş ve yapılan çalışmalarda bunlara yıkıldığı in-situ halleri ile ulaşılmıştır. Stadyum Caddesi’nin güney sonunda geç dönem kullanımlarına bağlı olarak yapılan düzenlemeler sonunda Portiğin 92.50 m uzunluğundaki bölümünde portik genişliği 4 m’ye kadar düşürülmüştür. Caddenin batı bölümünde yer alan portik sütunlu galerisinde bir ayak ve aralarına yapılan beş sütun şeklinde düzenlenmiş olup bu sistem güney sonda dört sütuna inmiştir.

Alandaki restorasyon çalışmalarına Koruma Bölge Kurulu tarafından onaylanan projesine uygun olarak başlanmıştır. Mimari bloklar üzerinde restorasyon çalışmalarının başlıca aşamaları; koruma, onarma, sağlamlaştırma ve ayağa kaldırma şeklinde yapılmıştır. Yapılan onarım çalışmaları bloklardaki özgünlüğe dokunulmadan gerçekleştirilmiş, modern yöntemlerin yanı sıra antik dönemdeki uygulamalar da kullanılarak anastylosis esas alınmıştır. Antik dönemde tamirat görmüş olan bloklardaki uygulamalar (dübeller ve kenetler ile kurşun akıtma sistemi) aynen yinelenmiştir.

Cadde’nin sadece batı kısmında portik ve gerisinde yer alan dükkân duvarlarında restorasyon ve sağlamlaştırma çalışmaları yapılmıştır. Batı Portik’te yapılan restorasyon, sağlamlaştırma ve düzenleme çalışmaları kuzeyden güneye doğru belirli bir sistem içinde yapılmıştır. Buna göre; kuzey ucunda yer alan dükkâna ait kapının neredeyse tamamına yakını sağlam durumda ele geçmiş olan söve ve lentosunda anastylosis esaslı restorasyon çalışması yapılmıştır. Lento ve sövelerin sabitlenmesinde ise açılan dübeller içine epoksi ve reçine ile yerleştirilen krom çelikler kullanılmıştır.

Çalışmalar, Stadyum Caddesi Batı Portik’te tahrip olan stylobatın onarılması işlemiyle devam etmiştir. Restorasyon çalışması sırasında stylobat blokları arasında zamanla bağlayıcılığını yitiren özgün harç temizlenip, yeniden analizleri yapılan orijinaline uygun olarak kireç ve elenmiş kum ile hazırlanan harç ile derzlemeleri yapılmıştır. Stylobatın sağlamlaştırılmasının ardından portiğe ait dikey, yatay mimari malzemelerin sağlamlaştırılması ve demosunun yapılmasına geçilmiştir.

Stadyum Caddesi’nin kazısı yapılan ve ayağa kaldırılması planlanan 154 m’lik bu bölümünde Batı Portiğe ait 23 adet son düzenlemede devşirme mimari bloklardan yapılan impost kaidelerin in-situ halde olduğu görülmüş, 6 traverten ayağın bloklarının yerleri portik üzerindeki izlerinden ve yıkılma açıları dikkate alınarak tespit edilmiştir. Alanda ortaya çıkartılan 23 adet kaideye ait 14 adet monolit sütunun 11 adeti tam, 3'ü ise farklı şekillerde yıkılmaya bağlı ve daha sonraki dönemlerde alanın taş ocağı olarak kullanılmasından kaynaklı olarak parçalar halinde ele geçmiştir.

Düşme pozisyonlarına ve portik üzerindeki izlerine göre özgün yerleri tespit edilen mimari bloklar ayağa kaldırılmadan önce blokların görünen yüzlerindeki kırık parçaların bulunabilenleri ana gövdeye yapıştırılmıştır. Parçaların birleştirilmesinde epoksi ve aerosol kullanılarak hazırlanan yapıştırıcı kullanılmış olup oynamayı önlemek amacıyla kırık yüzlerde merkez noktalara kırığa göre yatay veya dikey yerleştirilen paslanmaz krom çelikten dübeller kullanılmıştır. Sütunların alt orta kısımlarında ve kaidelerin üst orta kısımlarında yer alan ve orijinalde demir+kurşun ile birleştirilen dört köşeli dübeller, yine orijinalde olduğu gibi duruma göre farklı uzunluklarda krom çelik yapılarak üstte sütunlara yerleştirilen kısımları kurşun ile sabitlenerek kaide üzerlerinde demo çalışmaları yapılmıştır.

Alanda ayaklar ve sütunlar üzerinde yapılan demo çalışmasının tamamlanmasının ardından sabitleme işlemine geçilmiştir. Sabitleme işlemi Portiğin kuzey ucundan başlayıp güneye doğru sistemli bir şekilde yapılmıştır. 11 adet sütunun gövdeleri altında bulunan donatı yuvasına kare krom çelikler kaide ve sütun altlarına kurşun ile sabitlenmiştir. Bazı kaidelerde ise epoksi ve katalizörle hazırlanan yapıştırıcı kullanılmıştır. Kalan üç adet sütun gövde parçasında ise düşmenin etkisiyle kırılan ve zamanla çeşitli etkenler ile yok olan eksik parçalar pantograf (orijinal bloğun eksik kısmının kalıplama yöntemiyle özgün malzeme ile tamamlanması tekniği) ile tamamlanıp diğer sütunlara uygulanan restorasyon yöntemi benzer şekilde takip edilerek kaidelerine sabitlenmiştir.

Portik stylobatı üzerinde yer alan ve sütunların arasına yerleştirilmiş olan üç adet traverten ayakta ise dikdörtgen bloklar orijinaline uygun olarak krom çelik kenetler ile birbirine tutturulmuş ve derz aralarına analizi yapılarak hazırlanan harç ile terazileme işlemi yapıldıktan sonra sabitleme çalışmasına geçilmiştir. Sütunlar ve traverten ayakların bazılarının üzerinde görülen ve toprak boya ile yazılan yazıtların üzeri doğa koşullarına karşı koruma sağlayan funcosil denilen şeffaf bir koruyucu madde ile kaplanmıştır. Böylece korunmuş durumda bulunan 14 adet sütun ile üç adet traverten ayağın anastylosis esaslı restorasyon çalışması tamamlanmıştır.

Stadyum Caddesi Batı Portiğindeki sütunlar üzerinde bulunan ve alanın yeniden düzenlendiği dönemde sütunlar ve ayaklar arasında portiğin daha görkemli olmasını sağlamak üzere tuğla kemerlerle yükseltme yapılmış olup kemerlerin mukavemetini dengelemek için belirli aralıklarla payeler sütunlar arasına yerleştirilmiştir. Buna rağmen portik düzenlemesi depreme dayanamayarak doğu yönde cadde içine yıkılmıştır. Özellikle statik yönden kemer sistemi altta büyük kemer ve yine kemerli ancak sağır kemer yapılarak ağırlıkların ayaklar ve sütunlar üzerine gelmesi sağlanmıştır. Bununla ilişkili olarak cadde üzerinde kemer sistemi yıkıldığı şekliyle açığa çıkartılmıştır. In-situ şekliyle bulunan çift katlı kemer sistemi yaklaşık 3.20-3.30 m yüksekliğinde olup genişlik ise sütun ve ayak aralarının durumuna göre ayarlanmıştır. Çalışmanın ikinci aşaması, bu tuğla kemer kalıntılarının belgelenerek bir kısmının kaldırılması ve bir kısmının ise in-situ yıkıldığı haliyle konservasyonunun yapılması şeklinde planlanmıştır. Bu plan doğrultusunda her iki sütunu ve ayağı birbirine bağlayan çift sıra tuğla kemer yıkıntıları sistemli ve belgelenerek kaldırılıp ayrı alanlarda tasniflenmiştir.

Yıkılan kemerlerden bir kısmının ise yerinde koruma yapılması kararlaştırılmış olup yıkıntı alanının etrafı fırınlanmış doğa şartlarına dayanıklı ahşaplarla çerçevelenip korumaya alınmıştır. Bu konservasyon uygulamasında tuğla kemerde bağlayıcısını yitiren harç yenilenmiş, doğa şartlarına karşı ve estetik görünüm amacıyla beyaz ponza taşı ile çerçeve içerisindeki boşluklar doldurularak koruma çalışması tamamlanmıştır.

Stadyum Caddesi’nin Cadde taban blokları, düzgün kenarlı dikdörtgen ve kare formlu, büyük boyutlu traverten bloklarla döşenmiştir. Cadde zemininde depremin, doğanın ve zamanın etkisiyle tabanı oluşturan traverten bloklarda yer yer yükselme ve çökmelerin olduğu görülmüştür. Cadde zeminini oluşturan ve deprem nedeniyle yerlerinden uçları yukarıya kalkan bloklar terazilenerek düzenlenmiştir. Ayrıca caddenin doğu kenarında uzanan ve güney ucu Apsidal sonlanan Bazilika ve cadde üzerindeki dükkânlara ait duvar sıralarında bağlayıcılığını yitiren harçlar ve topraklı kısımlar temizlenip, orijinal malzemeye uygun kireç katkılı harçla derz çalışması yapılmıştır.

Çalışma Yöntemleri

Kültürel değere sahip tüm arkeolojik nitelikteki bloklar yüksek tonajlı yükleri kaldırma dayanıklılığına sahip halatlarla bağlanarak vinç yardımı ile kaldırılmaktadır. Yüksek tonajlı bloklara ait kırık parçaların yapıştırılmasında; vincin yanı sıra çalışma alanına ve çalışılan malzemenin ağırlığına göre üçayaklı ya da dört ayaklı ceraskal sistemi kullanılmıştır. Ayrıca bu dört ayaklı ceraskalın altına, üzerinde karşılıklı iki kızağın hareket ettirilebildiği raylı sistem kurulmuş, böylelikle malzemenin daha rahat hareket ettirilebilmesi sağlanmıştır. Yıkıldıkları yerden bu yöntemler ile kaldırılan bloklar, ahşap takozlar üzerine konulmuşlar ve toprakla temas kesilmiş ve onarım işlemleri burada yapılarak sabitleneceği yerlere taşınmıştır. Sütunların ayağa kaldırılmasında; krepidoma üzerine flanşlı kamalı iskele sistemi kurulmuş, ölçüleme ve terazileme işlemleri işçi güvenliği ön planda tutulmak kaydıyla bu iskele üzerinden sağlanmıştır.